Chế phẩm sinh há»c là những sản phẩm chứa vi khuẩn sống nhằm mục Ä‘ích cải thiện sức khòe con ngưá»i và váºt nuôi. Trong nuôi trồng thá»§y sản chế phẩm sinh há»c (còn goi là men vi sinh) được sá» dụng vá»›i mục Ä‘ích cải thiện môi trưá»ng nước, tăng cưá»ng sức khá»e cho tôm cá nuôi.
I. Thành phần, hình thức, chá»§ng loại cá»§a chế phẩm sinh há»c:
1. Thành cá»§a chế phẩm sinh há»c: Hai thành phần chá»§ yếu cá»§a chế phẩm sinh há»c là nhóm các vi khuẩn có lợi và các chất dinh dưỡng để nuôi vi khuẩn. Vi khuẩn có lợi được phân láºp từ nhiá»u nÆ¡i khác như: trong nước biển, trong rác. Chúng gồm các loài như Bacillus sp, Nitrosomonas, Nitrobacter ... và các Chất dinh dưỡng là các loại đưá»ng, muối canxi, muối magie. Ngoài ra trong thành phần cá»§a má»™t số chế phẩm sinh há»c còn chứa các enzyme như Protease, lipase, amylase có công dụng há»— trợ tiêu hóa và giúp hấp thu tốt thức ăn.
2. Hình thức cá»§a chế phẩm sinh há»c (men vi sinh): Các chế phẩm sinh há»c có 02 dạng, dạng nước và dạng bá»™t. Thông thưá»ng, dạng bá»™t có máºt số vi khuẩn có lợi cao hÆ¡n so vá»›i dạng nước.
3. Chá»§ng loại cá»§a chế phẩm sinh há»c (men vi sinh): Có 02 loại, loại thứ nhất dùng để xá» lý môi trưá»ng (loài vi khuẩn chá»§ yếu là Bacillus sp) và loại thứ hai là dùng trá»™n vào thức ăn cho tôm cá (loài vi khuẩn chá»§ yếu là Lactobacillus).
II. Tác dụng cá»§a chêÌ phẩm sinh há»c:
1. Tác dụng trong nước: Men vi sinh có tác dụng kích thích sá»± phát triển các vi khuẩn có lợi, cạnh tranh môi trưá»ng sống, làm giảm số lượng vi khuẩn có hại, làm ổn định môi trưá»ng ao nuôi. Giúp chuyển hoá các chất hữu cÆ¡ như: thức ăn dư thừa, xác tảo, cặn bã thành CO2 và nước; chuyển các chất độc hại như NH3, NO2- thành các chất không độc như NO3-, NH4+ từ Ä‘ó làm ổn định chất lượng nước và ná»n Ä‘áy trong ao nuôi.
2. Tác dụng trong ruôÌ£t tôm cá: Khi sá» dụng men vi sinh trôÌ£n vào thức ăn; men vi sinh có tác dụng tương tá»± như trong nước, men vi sinh kích thích vi khuẩn có lợi phát triển, cạnh tranh để giảm dần số lượng vi khuẩn gây bệnh đưá»ng ruá»™t cho tôm cá; ngoài ra còn tham gia quá trình biến dưỡng tạo vitamin, chuyển các chất dinh dưỡng từ thức ăn cung cấp năng lượng cho tôm cá nuôi. TiêÌt ra môÌ£t sôÌ châÌt kháng sinh, enzym hay hoá châÌt kìm hãm hay tiêu diêÌ£t mâÌ€m bêÌ£nh, nâng cao sức khá»e và sức đỠkháng tôm cá nuôi. Kích thích quá trình bắt môÌ€i và chuyển hoá thức ăn, nâng cao hiệu quả sá» dụng thức ăn.
III. Nguyên tắc sá» dụng:
Tùy theo mục Ä‘ích sá» dụng: ổn định chất lượng nước, làm sạch Ä‘áy ao hay cải thiêÌ£n chức năng tiêu hóa trong đưá»ng ruá»™t tôm cá mà ngưá»i nuôi cần sá» dụng. Äể men vi sinh phát huy hiệu quả cao, ngưá»i nuôi thá»§y sản phải tuân thá»§ theo má»™t số nguỵên tắc sau Ä‘ây:
- Không được sá» dụng men vi sinh cùng vá»›i các loại hoá chất, kháng sinh. Vì hóa chất kháng sinh có thể làm chết hoặc làm mất tác dụng cá»§a men vi sinh. Nếu Ä‘ã sá» dụng hóa chất và kháng sinh trong ao, thì khoảng 2 – 3 ngày sau nên sá» dụng vi sinh để khôi phục lại hệ vi sinh váºt có lợi trong ao nhằm cải thiện chất lượng nước và Ä‘áy ao.
- Äa phần các men vi sinh ở dạng bá»™t hoặc lá»ng. Vì váºy, khi sá» dụng nên cân trá»ng lượng liá»u phù hợp vá»›i đối tượng nuôi, máºt độ và diện tích/thể tích ao nuôi; liá»u lượng sá» dụng theo Ä‘úng yêu cầu cá»§a nhà sản xuất. Cách sá» dụng men vi sinh dạng bá»™t là nên cho vào cháºu má»™t ít nước trước khi đổ sản phẩm vào để hạn chế bị gió tạt, khuấy Ä‘á»u và tạt khắp ao cho hiệu quả sá» dụng cao hÆ¡n.
- Thá»i gian xá» lý vi sinh tốt nhất là lúc trá»i nắng và khi môi trưá»ng trong ao Ä‘ã đủ lượng oxy hòa tan để các dòng vi khuẩn nhanh chóng được khởi động và nhân rá»™ng sinh khối.
- Men vi sinh nên được bảo quản ở nÆ¡i khô ráo, thoáng mát, tránh ánh nắng trá»±c tiếp và nÆ¡i ẩm thấp. Nếu sá» dụng không hết thì gói kín phần còn lại, tránh ẩm để không bị Ä‘óng vón.
- Chỉ sá» dụng các loại men vi sinh cá»§a các công ty có quy tính chất lượng và có tên trong danh mục được phép lưu hành tại Việt Nam theo quy định cá»§a Bá»™ Nông nghiệp-PTNT.
Lưu ý rằng men vi sinh không phải là thần dược, nên không thể khi nào có sá»± cố môi trưá»ng thì má»›i sá» dụng. Cần định kỳ xá» lý vi sinh để duy trì má»™t máºt độ vi khuẩn thích hợp nhằm kiểm soát sinh há»c môi trưá»ng nước và Ä‘áy ao, ổn định các yá»u tố môi trưá»ng ao nuôi, ngăn ngừa các loài vi khuẩn gây bệnh, tảo độc và mầm bệnh tiá»m tàng trong ao. Chi phí xá» lý sá»± cố, rá»§i ro biến động môi trưá»ng hoặc cải thiện môi trưá»ng thì rất tốn kém, ảnh hưởng trá»±c tiếp đến sức khá»e, tỉ lệ sống cá»§a thá»§y sản nuôi và ngưá»i nuôi nên áp dụng quy trình xá» lý vi sinh trước, trong và sau má»—i vụ nuôi.
Trần Quang Nhị
Chi cục Nuôi trồng thá»§y sản Kiên Giang